Litt um Jordbruk. - Ivar Aasen-tunet

 

(Av J. Å ).

 

(Del 2 av 3. Fyrste delen.)

 

(Slutten). 

 

Me ser, at dess større Mengde Fodr me kann faa eit Kretur til aa eta og matmelta, dess meir av dette Fodret vert Avdraattsfodr, og dess meir Avdraatt fær me av Fodret vaart i det heile. Me kann og taka det paa den Maaten, at Kreturi er dei Maskinarne, me brukar for aa umsetja elder gjera um Fodret til Avdraatt, og daa det kostar oss mykje aa halda desse Maskinarne i gang, so vil me tena dess betre paa heile Drifti, dess meir me kann faa kvar einskild Maskine til aa umsetja.

 

No er Spursmaalet: Kor mange slike Maskinar er me nøydde til aa setja i Gang i Vinter for aa faa Fodret gjort um til Avdraatt? For aa finna ut dette, maa me vita desse tri Ting: 1) kor mykje Fodr me har, 2) kor lang Tid der skal gaa for aa umsetja alt dette Fodret og 3) kor mykje kvar Maskine kann umsetja i ei viss Tid. Veit me desse Ting, so er det berre eit lett Reiknestykkje aa finna ut, kor mange Kretur me skal setja paa.

 

Fodrmengdi dømest oftast etter Lassetal eldler kor mykje det fyller i Løda. Den fyrste Maaten er bra, naar Lassi berre er nokolunde jamnstore. Ein bør daa alltid rekna Lassi etter Vigt, Midelvigti, og den finn ein ut ved aa vega eit og anna Lass. Men daa ein sjeldan har Tid til dette med det same, so er det best aa leggja til Sida eit og anna midelstort Lass, naar ein køyrer inn Høyet og so vega anten det heile elder ein Del av Lasset sidan og deretter rekna ut Midelvigti paa kvart Lass. Ein annen Maate, som eg trur, er meir tidsparande og sikrare, er aa hogga utor Høystaalet, etter at det er upplagt og ferdugt, tvo tri firkantutte Stykkje og vega desse. Ein maa daa passa paa aa taka nokre av desse Stykki ned med Botnen paa Staalet, der Høyet er mest samanpakkat, og nokre lenger uppe. Høgg ein soleis ut nokre Stykkje, som tilsaman er 1 m ³ (1 Kubik- elder Firkantmeter), so er det lett aa rekna ut Tyngdi av heile Staalet, naar me veit kor stort det er.

 

Den Tidi, me skal hava for aa umsetja alt Fodret, skil seg paa ymse Stader og i ymse Aar. Men har ein voret i same Bygdi i nokor Tid, so vil det likevæl ikkje vera so vondt aa setja ei Mideltid um Vaaren, daa det jamnast er so vidt komet, at Kreturi liver godt paa Hamn. Har ein merkat seg denne Tidi i fleire Aar, so kann ein deretter draga ut ei Mideltid; ellest lyt ein taka det paa eit Skyn.

Kor mykje Fodr kvar Ku kann umsetja for Døgret, er noko, som ein lyt prøva seg til; for det skil seg paa ulike Stader og med ymse Kretur og etter som Fodret er godt elder ringt. Som Midelmengd set E. Wolff 24 Kg. Turremne for kvar Kg. livande Vigt¹), naar det er Mjølkedyr. Ungfenaden skal hava noko meir. Dette maa ein likevæl prøva seg til ^_ Tali er berre ei Rettleiding ^_ og daa alltid hugsande paa, at det er den største Mengde, som Dyri kann umsetja i eit Døger (for aa taka ei viss Tid), me vil vita. Fraa denne Synsstaden kann me og skyna, at det løner seg aa stella Fodret slik, at Dyri kann eta meir av det, enn ellest; men dette skal eg tala um ein annan Gong. Her vil eg berre nemna, at etter mange Ransakingar, som er gjorde i den seinare Tidi, iser i Tyskland, so vert Matmeltingsprosenten (det vil segja, den 
Del av Næringsemni, som Dyret kann suga inn i Blodet og som altso kjem det til Nytte) større, dess større mengd Fodr Dyret eter.

 

Har ein no faatt fastsett desse tri ovannemnde Ting, so er Talet paa Dyrom, me kann føda = ^{D.f .} naar D er Vintertidi i Dagar og ^Ff den Fodrmengdi, som eit Kretur kann tæra i eit Døger og F heile Fodrmengdi.

I det fyrre Stykkjet um Jordbruk, Fedrah. No. 73, staar i siste Bolken paa fyrste Sida 7de og 8de Radi nedanfraa: Tuesen Husdyrbruget, skal vera Tuxen Husdyrbruget.

( Meir.)

 

¹) Korleis ein finn ut Livandevigti ved Mæling, sjaa Haandbog for Landmænd, Side 73 ^_75. Eg skal med det same segja, at dette er ei Bok, som kvar Jordbrukar burde hava. Ho kostar Kr. 2.50.